MUHAMMED VEHBİ EL-HAYYAT EL- ERZİNCANİ “TERZİBABA” (1778-1848) Kimi gafil olub dünyayı sevdi Kimi abid olub ukbayı sevdi Kimi zakir olub severdi Mevla Olubdur şanları gayede A”la Terzibaba Hazretleri”nin asıl adı, Muhammed Vehbi”dir.Babasının adı Fazılzade Abdurrahman”dır. Mesleği terzilik olduğu için halk arasında “Terzibaba” ya da “Hayyat Vehbi” olarak şöhret bulmuştur . Üç kardeş oldukları rivayet edilmektedir.Kardeşlerinden birinin adı Fazıl Abdulkerim Feyzi Efendi”dir.Feyzi Efendi hem hafız hem de yazı öğretmenidir.Diğer kardeşi Antakya”ya gittiği daha sonra Refahiye”nin Melikşerif köyüne dönerek orada ikamet ettiği belirtilmektedir.Terzibaba”nın erkek çocuğu olmadığı için soyu kızları ile devam temiştir.Terzibaba”nın doğum tarihi konusunda kesin bir tarih bulunmamakla birlikte 1778 yılında dünyaya geldiği ve 1848 yılında vefat ettiği rivayet edilmektedir. Terzibaba Erzincan asıllı olup hane-i şerifleri eski Erzincan”da Camii Kebir ile Kurşunlu Camii Şerifleri arasında Benderli Mahallesindedir.Terzi dükkanı ise Kasaplar Çarşısı”nda idi.Bu dükkan daha sonra camiye çevrilmiştir.Yine Terzibaba”nın Erzincan”ın batısındaki Sarıgöl Köyü”nde bir bahçesi ve birkaç tarlası olduğu bilinmektedir. Anadolu”da yetişmiş pek çok mutasavvıf gibi Terzibaba”nın da medrese eğitimi görmediği kabul edilir.Çocukluğu tekke ve tasavvufa intisap edip kamil bir mürşid değilken bile etrafındakilerin dikkatini çekmiş Kadiri Tarikatı üzerine zikir etme izni almış , 40 yışanı kadar Kadiri Tarikatı”na hizmet etmiştir.Bundan sonra da Nakşibendi Tarikatı”na intisap etmiştir.Mevlana Halid”i Bağdadi”nin halifesi olarak Erzincan”da irşad vazifesini sürdoürmüştür.Birçok insanın Tasavvufa girmesine vesile olmuş , birçok mürit ve halife yetiştirmiştir. Menkıbeler Bir adam askere alınan oğlunun askerlikten muaf tutulması için Şeyhten şefaat ve yardım istemek niyetiyle Şeyhinin huzuruna gidip oturmuş.Henüz muradını arz etmeden evvel Terzibaba Hazretleri cihadın faziletlerini söylemeye başlamış .Adamcağız meramını arz etmeye cesaret edemeden,oradan kalkıp gitmiş. -Terzibaba Hazretleri”nin Ezan-ı Muhammedi okunurken elinde iş olsa da onu bırakıp dinlemeyi adet edindiğini naklederler.Ölümü hakkında da şunu anlatırlar.Terzibaba”nın cenazesi götürülürken yakın camilerin birinde ezan okunmaya başlamış.O anda cenaze o kadar ağırlaşmış ki cemaat taşıyamaz olmuş.İster istemez yere indirmişler.Ezan bitmiş ,tekrar almışlar ve bir kuş hafifliği ile ebedi istirahatgahına götürmüşler. Eserleri Terzibaba”nın medrese tahsili görmediğini daha önce kaydetmiştik.Onun böyle düzenli bir eğitim almayışı , cahil olduğu anlamına gelmez.Bir anekdotta Terzibaba”nın ulema tarafından bir imtihandan geçirildiği anlatılmaktadır.Belki de bu olaydan dolayı onun “sıfatı subutiyye “ ve “tasavvuf” hakkında mensur bir eser yazdığı kaydedilmektedir.Ne yazık ki bu güne kadar onun böyle bir eserine rastlanılamadı.Ama onun “Kenzü”l –Fütuh” adında bir eser yazdığını Leblebici Baba bize bildiriyor. “Kenzü-l Fütuh”adlı risale açtı Kendi vicdanından gevlerler saçtı Anı tanzim etti.Hafız-ı Rüşdi Hoca –Zade irfanına Maşallah” Leblebici Baba”nın da söylediği gibi Terzi Baba”nın “Kenzü”l Fütuh” adlı bir risale yazdığı ve onu Hafız Muhammed Rüştü”nünü “tanzim “ettiği anlaşılmaktadır.Son bölümde yer alan şiirdeki şu mısralar bu hususa işaret etmektedir. “Meğer günlerden bir gün Hak inayet Kılıp söylendi Vehbi bi nihayet Coşup İşka gelip bir bir beyane Maarifden söyledi aşıkane Cevahirler buyurdu, kıldı tefhim B u asi Rüşdi kıldı ani tanzim ………………………………. Tamam oldu bi –hamdillah risale İçinde kalmadı hacet süale Denildi ana hoşça bi güzel ad Kılup “Miftah-ı Kenz” ile anı yad Dahi mensürü hem “Kenzü”l- Fütuh” İkisi bile hem cismile ruhdur Terzibaba”ya ait olduğu kabul edilen Terzibaba”nın eserin adı “Kenzü-l Miftah”tır.Terzibaba”nın yukarında şiir ile sözü edilen kitabın son kısmında yer alan şiirde kitabın adı “Kenzü”l Fütuh”olarak geçmektedir.Bu isim değişikliğindeki sebep de açıklanamamaktadır.Bu da eserin muhteva bakımından olmasa da şekil bakımından önemli bir değişikliğe uğradığını gösteriyor.Bütün bunlar eserin mensurunun (düzyazı) Terzibaba”ya , manzumesinin ise yani şiir haline getirilmiş olan Hafız Rüşti”ye ait olduğu ihtimalini güçlendiriyor. Terzibaba”nın bu eserinin asıl adının “Kenzü”l –Fütuh “ olduğunu daha sonra Miftah “ı Kenz olarak değiştirildiği , kitabın “Kenzü”l – Miftah “adıyla yayımlandığını görüyoruz.Bu isim değişikliğinin sebebi de bilinmiyor. Kenzü”l Miftah ilk defa 1286/1869 yılında El Hac Halil Efendi tarafından Ramazan”ın ortasında 79 sayfa olarak bastırılmıştır.Daha sonra Terzibaban”nın torunlarından Hafız Muhammed Vehbi Efendi tarafından da 1329/1910 tarihlerinde yeniden bastırılmıştır.Her iki baskının sonunda Hafız Rüştü”ye ait Terzibaba için yazdığı bir methiye şiiri ile Terzibaba”ya ait olduğu belirtilen iki şiir bulunmaktadır. Bunların dışında “Kenzü”l Miftah”ın “ yer ve tarihi belirtilmeyen bir baskısının Yunus Emre Divanı”nın kenarında yer aldığını görüyoruz. “ Kenzü”l Miftah” Hasan Alakese tarafından İstanbul”da 1972 de “ Manevi anahtarların hazinesi” adı ile yeni harflerle yeniden basılmıştır.Erzincan”da 1979 “da , Terzibaba”nın biyografisi ile birlikte “Terzibaba , Hayatı ve Miftah-ı Kenz”adı ile tarafımızdan yeniden neşredilmiştir. Terzibaba”nın sözü edilen bu kitabı “Mesnevi “ tarzında yazılmış bir eser olup 1230 küsür beyitten oluşmaktadır.Şiirlerin dili o günün Türkçesi”ne göre çok sade sayılabilir her türlü tekellüften uzak ,en ağır konuları kolaylıkla anlattığı bilinmektedir.Eserin muhtevasına gelince , itikadi ve tasavvufi konuları içerdiği görülmektedir.Terzibaba , özellikle bir mutasavvuf olduğu için konulara bir mutasavvıf gözüyle bakmaktadır.Ancak onun bu tasavvuf anlayışı ,Sünni anlayışla mezcedilmiş bir tasavvufi bakış açısıdır.Onun sufilik anlayışı her türlü aşırılıktan uzak ,değişik yorumlara sapmadan ,Ehl-i Sünnet itikadi ile örtüşen bir anlayıştır.Esere tetkik edildiği vakit onunu bu anlayışı daha bariz bir şekilde görülecektir. Terzi Baba”nın hem manevi şahsiyetinin , hem de eserinin büyük bir şöhrete ulaştığını ve bu şöhretin çok geniş bir alana yayıldığını görüyoruz.Eserinin defalarca basılması bunun şahididir.